Ah, de leugen. Een van de oudste en meest geraffineerde vaardigheden die de mensheid heeft ontwikkeld, een vaardigheid die zo diep in onze natuur verankerd zit dat we soms niet eens doorhebben wanneer we het doen. Of het nu gaat om het verbergen van een verslaving, het onderhouden van een geheime relatie, of het promoten van producten die eigenlijk iedereen ziek maken – we zijn meesters in het construeren van alternatieve werkelijkheden. Maar waarom doen we dat? Wat drijft ons ertoe om de waarheid zo gewiekst te verdraaien, zelfs als we weten dat we er niet alleen onszelf, maar ook anderen mee schaden?
Laten we beginnen met het ongemakkelijke feit dat liegen vaak een kortetermijnoplossing biedt voor een lange termijn probleem. Stel je voor: je bent verslaafd aan iets – laten we zeggen, alcohol. Na een lange dag op het werk ben je niet naar huis gegaan, maar heb je jezelf een paar uur opgesloten in de lokale kroeg. Je hebt te veel gedronken, maar in plaats van dat toe te geven aan je partner, verzin je een smoes. Je vertelt dat je moest overwerken of dat je met collega's een belangrijk project besprak. Je partner knikt begrijpend, gaat slapen zonder verdere vragen, en jij? Jij ligt wakker, niet door de drank, maar door het besef dat je de waarheid weer eens hebt verdraaid. Maar hé, dat is een zorg voor morgen.
Of je bent verslaafd aan gokken. Je hebt net het huishoudgeld vergokt, maar in plaats van de waarheid te vertellen aan je partner, zeg je dat het geld is gestolen of dat je een onverwachte rekening moest betalen. Het probleem is even van tafel, je partner slaapt zonder zorgen in, en jij? Jij slaapt in een bed van leugens. Maar hé, dat is een zorg voor morgen.
Of laten we het hebben over een geheime relatie. Je bent al jaren getrouwd, maar ergens onderweg ben je verstrikt geraakt in een affaire. Je hebt het voor jezelf goedgepraat: het is maar iets tijdelijks, een ontsnapping uit de sleur. Maar om de waarheid verborgen te houden, heb je leugen na leugen moeten vertellen. Je zegt dat je late vergaderingen hebt, dat je oude vrienden ontmoet, of dat je plotseling een nieuwe hobby hebt gevonden die je avonden vult. Je partner vertrouwt je, knuffelt je voor het slapengaan, en jij? Jij ligt in bed, naast degene van wie je houdt, maar met gedachten bij iemand anders en met een schuldgevoel dat steeds zwaarder wordt. Maar hé, dat is een zorg voor morgen.
En zo begint de glijdende schaal van leugens. Een kleine verdraaiing van de waarheid hier, een grotere leugen daar, en voor je het weet heb je een complete alternatieve werkelijkheid opgebouwd waarin alles net iets minder pijnlijk lijkt dan het eigenlijk is. Het probleem? Leugens zijn net als koekjes uit een koekjestrommel – je kunt er bijna nooit maar één nemen. Voor je het weet, heb je de hele trommel leeggegeten en zit je met kruimels (en schulden, en gebroken relaties) die overal zijn, behalve op hun plek.
Maar wat maakt dat we zo gemakkelijk over die moreel-ethische grens stappen? Waarom zijn we bereid om vertrouwen, dat zo moeilijk op te bouwen is, met één enkele leugen te verwoesten? De kern van het probleem ligt vaak in ons ego en onze diepgewortelde angst voor het oordeel van anderen. We willen niet gezien worden als falend, zwak of als iemand die zijn leven niet onder controle heeft. Dus bouwen we een muur van leugens op, in de hoop dat niemand door de scheuren heen zal kijken.
Schuld en schaamte spelen ook een verwoestende rol in dit alles. Zodra je begint met liegen, voel je je schuldig – maar in plaats van de waarheid te vertellen, liegen we vaak nog meer om die schuld te onderdrukken. Het is een vicieuze cirkel: elke leugen die je vertelt, voedt je schuld en schaamte, wat weer leidt tot meer leugens om die gevoelens te vermijden. En voordat je het weet, ben je niet alleen jezelf kwijt, maar heb je ook het vertrouwen van de mensen om je heen volledig vernietigd.
Laten we het ook niet vergeten: ons ego is vaak groter dan we durven toe te geven. We willen gezien worden als succesvol, als iemand die de juiste keuzes maakt, als iemand die alles onder controle heeft. En wanneer de werkelijkheid niet overeenkomt met dat beeld, wat doen we dan? We manipuleren de werkelijkheid om het beeld in stand te houden. Het is alsof we in de spiegel kijken en liever een gefilterde versie van onszelf zien dan het echte beeld, inclusief de wallen onder onze ogen en de zweetdruppels op ons voorhoofd.
Maar wat winnen we er eigenlijk mee? De korte verlichting die een leugen biedt, weegt vaak niet op tegen de lange nasleep van wantrouwen, gebroken relaties en een geknakt zelfbeeld. En het ironische is: hoe meer we liegen om ons ego te beschermen, hoe meer we onze eigenwaarde ondermijnen. Want diep van binnen weten we dat we niet echt zijn, dat we leven in een fictie die we zelf hebben gecreëerd.
Dus waarom blijven we het doen? Misschien omdat het alternatief – eerlijk zijn, kwetsbaar zijn, toegeven dat we niet perfect zijn – te eng is. Misschien omdat we vergeten zijn hoe bevrijdend het kan zijn om gewoon de waarheid te vertellen, om de verantwoordelijkheid voor onze fouten te nemen en de schade te herstellen die we hebben aangericht. Misschien omdat we bang zijn dat als we dat ene draadje van de waarheid loslaten, de hele deken van ons leven uit elkaar zal vallen.
Maar misschien, als we dat zouden doen, zouden we ontdekken dat de waarheid, hoe pijnlijk ook, ons uiteindelijk bevrijdt. Dat eerlijk zijn ons de kans geeft om echt mens te zijn, om te leren van onze fouten en om oprecht relaties op te bouwen die gebaseerd zijn op vertrouwen en respect. Want laten we eerlijk zijn: wie wil er echt leven in een wereld van leugens en manipulatie, waar iedereen bang is voor het oordeel van de ander?
Dus de volgende keer dat je de verleiding voelt om de waarheid te verdraaien, vraag jezelf af: wat heb ik te winnen? En wat heb ik te verliezen? Want soms is het beste wat je kunt doen voor je eigenwaarde en voor je relaties, gewoon de waarheid te vertellen – ongefilterd en onverbloemd, net zoals het leven zelf.
"Elke leugen die we vertellen, is een schaduw die ons ware zelf verduistert—maar in het licht van de waarheid kunnen we eindelijk zien wie we echt zijn."
Marcel van Kleij 2024
